Kosmet - obilazak manastira

Manastir Banjska je muški manastir Raško-prizrenske eparhije Srpske pravoslavne crkve koji se nalazi kod Zvečana u severnom delu Kosova i Metohije. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja. Manastir Banjska sa crkvom posvećenom Svetom Stefanu sagrađen je između 1313. i 1317. godine, kao zadužbina srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina, jednog od najmoćnijih vladara iz dinastije Nemanjić i jednog od najmoćnijih vladara na Balkanu svoga doba. Milutin je Banjsku namenio sebi za grobnu crkvu. Kada je umro u Nerodimlju 1321, arhiepiskop Danilo II je preneo njegovo telo u Banjsku. Ne dugo posle kralja Milutina, u severnoj kapeli sahranjena je kraljica Teodora, majka Milutinovog unuka, kralja i cara Dušana.

Manastir Budisavci se nalazi u istoimenom selu, 17 kilometara istočno od Peći i pripada eparhiji Raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve. Potiče iz 14. veka, ali se ne zna sa sigurnošću ko mu je bio ktitor, neki ugledni vlastelin, kralj Milutin (koji se pominje u delimično sačuvanom natpisu u manastirskoj crkvi) ili sestra Stefana Dečanskog, prema narodnom predanju. Manastir je 1568. godine obnovio patrijarh Makarije Sokolović (1557—1571), čiji sačuvani portret svakako spada među najlepše portrete srpskog slikarstva 16. veka. Čitav kompleks je i tokom narednih vekova, kao metoh obližnje Pećke patrijaršije, doživeo niz promena i dogradnja. U manastirskoj riznici se čuva i ikona Preobraženja Hristovog (čemu je posvećena manastirska crkva), koja potiče sa kraja XIV ili početka 15. veka.

Pećka patrijaršija je manastirski kompleks kod Peći. Nastala je u klisuri Pećke Bistrice, poznatoj po pećinama u kojima su obitavali monasi. Po tom nazivu su i Patrijaršija, kao i grad, dobili ime. Kompleks zdanja koja čine Patrijaršiju  nije nastao odjednom. Građen je od treće decenije XIII veka do sredine XIV veka, a sastoji se od glavne crkve Svetih Apostola, uz koju je sa severne strane sazidana crkva Svetog Dimitrija, a sa južne Bogorodičina crkva sa crkvicom Svetog Nikole – kao i zajedničke spoljne priprate na zapadnoj strani. Kroz jedan vek (1230-1330) Patrijaršija je zidana, novi hramovi su dodavani, stari pregrađivani. Sve do sredine XVIII veka centar je srpske crkve i u tom periodu su nega i briga o crkvenom središtu trajali neprekidno.

Manastir Visoki Dečani nalazi se u jednoj udolini pored rečice Dečanska Bistrica jugozapadno od Peći, ispod planinskog masiva Prokletije. Izgradnja crkve Hrista Pantokratora (Svedržitelja) počela je 1327. godine ktitorstvom srpskog kralja Stefana Uroša Trećeg Dečanskog. Glavni majstor bio je fra Vita iz Kotora, inače katolički monah, a radove je nadgledao arhiepiskop Danilo Drugi koji se trudio o “sazdanju i utvrđenju” crkve skupivši “veliko mnoštvo umetničkih i veštih majstora”. Sam Stefan Dečanski je sazidao ugaoni kamen na ovoj crkvi a još 1330. godine izdao je ktitorsku povelju kojom je bogato obdario svoju zadužbinu. Posle smrti kralja Stefana, njegovo delo nastavio je njegov sin Stefan Uroš Četvrti Dušan i okončao gradnju Dečana 1335. godine. U vreme osmanskog perioda ova carska lavra je opstala, ali u vrlo teškim okolnostima.

Manastir Svetih Arhangela je zadužbina srpskog cara Dušana Silnog (kralj 1331 — 1346, car 1346—1355), koji se nalazi u kanjonu reke Bistrice nedaleko od grada Prizrena u Metohiji i pripada raško-prizrenskoj eparhiji Srpske pravoslavne crkve. Građen je u periodu od 1343. do 1352. godine, na mestu starije crkve u sklopu tvrđave Višegrad kao grobna crkva cara Dušana i smatra se da je predstavljao vrhunac srpskog sakralnog graditeljstva koji je presudno uticao na nastanak i razvoj Moravskog stila. Unutar kompleksa, koji obuhvata površinu od oko 6.500m², se nalaze dve crkve posvećene svetim Arhangelima (koja je bila Dušanova grobna crkva) i svetom Nikoli, koje su građene u raškom stilu, iako, poput Dečana, po vremenu gradnje i nekim elementima pripadaju Vardarskom stilu.

Manastir Gračanica se nalazi kraj Lipljana na Kosovu i jedan je od poslednjih monumentalnih zadužbina kralja Milutnina. Izgrađen je na ruševinama nekadašnje Crkve Presvete Bogorodice. Završen 1321.godine i posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice. Kroz istoriju postao je veoma važno kulturno utočište, a od nekadašnjeg manastirskog kompleksa danas je sačuvana samo crkva. Ideja o izgradnji manastira zasniva se na narodnom predanju, po kojem je kralj Milutin zaspao pred bitku na reci Gračanki, pa mu se javio anđeo Gospodnji rekavši mu da će pobediti i da iz zahvalnosti Gospodu, za pomoć koja mu je pružena, treba da podigne crkvu čiji će mu se oblik prikazati. Probudivši se, kralj je na nebu ugledao beli oblak koji je imao oblik crkve. Pošto pobedi u tom boju, odmah pozva najbolje majstore – graditelje i naredi im da započnu gradnju nebesne crkve, kakvu je video na nebu.